Ամստերդամի ֆոնդային բորսան՝ «աշխարհի առևտրի նոր կենտրոն»

Անտվերպենի անկումից հետո համաշխարհային ֆոնդային բորսայի դերը փոխանցվեց Ամստերդամին։
Ամստերդամի ֆոնդային բորսան այսօր համարվում է աշխարհի ամենահին գործող ֆոնդային բորսաներից մեկը։ Այն հիմնադրվել է 1602 թվականին, երբ մի քանի առևտրական միջնորդներ համատեղ ներդրումներ կատարելով ձեռք բերեցին փոքրիկ շինություն։

16-րդ դարի վերջում Նիդեռլանդների հյուսիսային շրջանները անկախացան Իսպանիայից, ինչի հետևանքով Հոլանդիայի ուժն ու ազդեցությունն զգալիորեն մեծացան։ Միևնույն ժամանակ, Հնդկաստանում պորտուգալացիները մեկը մյուսի հետևից կորցնում էին իրենց առևտրային կետերը։ 17-րդ դարի կեսերին ամբողջ Հնդկական օվկիանոսի ավազանը գտնվում էր նոր առևտրային մենաշնորհատիրոջ՝ Հոլանդիայի ազդեցության ներքո։

Ամստերդամը դարձավ գաղութային ապրանքների (պղպեղ, մեխակ, ծխախոտ, սուրճ) համաշխարհային առևտրի կենտրոն։ Բացի այդ, այն հանդես էր գալիս որպես միջնորդ Հյուսիսային և Բալթյան ծովերի երկրների հետ առևտրում, որտեղից ներմուծվում էին հացահատիկ, ձուկ, աղ, փայտ և գործվածքներ։

Աշխարհի ոչ մի նավահանգիստ չէր կարող մրցել Ամստերդամի հետ. ամեն օր այնտեղ հավաքվում էր մինչև 8,000 նավ՝ աշխարհի բոլոր ծայրերից։

Ամստերդամի առևտրային նավատորմի դերը

Ի տարբերություն Անտվերպենի և Բրյուգեի, Ամստերդամն ուներ սեփական հզոր առևտրային նավատորմը։ Քաղաքի խորհրդին և վաճառականներին պատկանող նավերի քանակը գերազանցում էր Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Իսպանիայի առևտրային նավատորմերի ընդհանուր թիվը։

Ամստերդամը դարձավ համաշխարհային առևտրի և ֆինանսների կենտրոն, ինչն արտացոլվեց նաև նրա բնակչության աճի մեջ։ 1570-1640 թվականներին քաղաքի բնակչությունը 30,000-ից աճեց մինչև 139,000։

Ի սկզբանե ֆոնդային բորսայի շինությունը չէր կարողանում տեղավորել բոլոր առևտրականներին, ուստի 1631 թվականին կառուցվեց նոր շենք, որը գտնվում էր քաղաքի կենտրոնական հրապարակում՝ անմիջապես Հոլանդական բանկի և Հոլանդական Ост-Ինդիայի ընկերության գլխամասի դիմաց։

Տյուլպանի մոլուցքը՝ առաջին ֆինանսական փուչիկը

Բորսայում վաճառվող ապրանքների ցանկում զգալի տեղ էին զբաղեցնում նաև տյուլպանները։ Տյուլպանը Հոլանդիա էր ներմուծվել 16-րդ դարի երկրորդ կեսին՝ Թուրքիայից, իսկ 1634-1638 թվականներին սկսվեց տյուլպանի շուրջ իսկական մոլուցք։

Տյուլպաններն առք ու վաճառքի առարկա դարձան բորսայում, և դրանց գինը ենթարկվում էր սրացող սպեկուլյատիվ գործընթացների։ Նույնիսկ սկսեցին վաճառվել ոչ միայն գոյություն ունեցող, այլև դեռևս չմշակված ծաղիկների լամպերը, և ամբողջ առևտուրը հիմնված էր պայմանագրային գնի և գործարքի կատարման օրվա իրական գնի տարբերության վրա։

Տյուլպանային մոլուցքը հասավ իր գագաթնակետին 1637 թվականին, երբ մեկ տյուլպանի լամպի գինը համարժեք էր նոր կառքի, երկու մոխրագույն ձիերի և դրանց բոլոր պարագաների արժեքին կամ նույնիսկ 12 դեսյատին (մոտ 13 հա) հողատարածքի գնին։

Սակայն շուտով շուկան փլուզվեց, ինչի հետևանքով առաջացավ Հոլանդիայի տնտեսական խոշոր ճգնաժամ, իսկ այդ ընթացքում Անգլիան սկսեց ամրապնդել իր դիրքերը համաշխարհային ֆինանսական համակարգում։ Հոլանդիայի տնտեսությանը վերականգնվելու համար պահանջվեց մի քանի տարի։

Արժեթղթերի առևտրի անցումը և ֆինանսական նորարարությունները

Ժամանակի ընթացքում Ամստերդամի ֆոնդային բորսան սկսեց անցում կատարել ապրանքային առևտրից դեպի արժեթղթերի առևտուր։ Չնայած նրան, որ պետական պարտատոմսերը վաղուց էին օգտագործվում (Իտալիայում դրանցով առևտուրը սկսվել էր 14-րդ դարում, իսկ Գերմանիայում 15-րդ դարում վաճառվում էին հանքարդյունաբերական ընկերությունների «դրույքները»), Ամստերդամի բորսան դարձավ այն վայրը, որտեղ արժեթղթերի առևտուրն առաջին անգամ հասավ հսկայական մասշտաբների։

Այստեղ ներդրվեցին ժամանակակից ֆինանսական գործիքների գրեթե բոլոր տեսակները, այդ թվում՝

• Հրատապ գործարքներ (ֆյուչերսներ)
• Պրեմիումային գործարքներ (օպցիոններ)
• Repo գործարքներ
• Մարժային առևտուր (վարկային միջոցներով առք ու վաճառք)

Ամստերդամի բորսան սերտորեն համագործակցում էր բանկային համակարգի հետ, ինչը ապահովում էր ֆինանսական գործարքների արագությունը, հուսալիությունն ու արդյունավետությունը։ Այստեղ վաճառվում էին Հոլանդիայի կառավարության, Ամստերդամի և այլ հոլանդական քաղաքների պարտատոմսերը։

Բացի այդ, հենց Ամստերդամում առաջին անգամ բաժնետոմսերն ընդգրկվեցին բորսայական առևտրի և սպեկուլյատիվ գործարքների շրջանակում։

1602 թվականին հիմնադրված Հոլանդական Ост-Ինդիայի ընկերությունը դարձավ առաջին բաժնետիրական ընկերությունը Նիդեռլանդներում, և շուրջ 20 տարի նրա բաժնետոմսերը մնում էին Ամստերդամի ֆոնդային բորսայի միակ ակտիվները։